Bjartsýnn

Annað hvort er þessi breski mannfræðingur ákaflega bjartsýnn eða þá hann er tungumálasnillingur. Að telja sig geta lært og skrásett tungumálið á einu ári er hér um bil útilokað. Tungumál eru flóknari en svo.

Málvísindadeild Háskólans í Bresku Kólumbíu hefur náð ákaflega langt í því að rannsaka tungumál indjána hér í fylkinu og einn umsjónakennara minna er til dæmis ákaflega framarlega meðal merkingarfræðinga sem vinna með sjaldgæf tungumál. Maðurinn hennar er setningafræðingur og saman hafa þau tvö unnið í áraraðir við að skrásetja Lilloet málið sem aðallega er talað í um þriggja klukkutíma fjarlægð frá Vancouver. Þau myndu vera fyrsta fólk til að viðurkenna að þau ættu langt í land með að skilja tungumálið. 

Það er skylda í deildinni að taka áfanga í aðferðafræði við tungumálarannsóknir lítt þekktra tungumála og ég tók þann áfanga þegar ég var á öðru ári í náminu. Tungumálið sem notað var það árið heitir Gitxsan og er af Tshimsian ætt, talað aðallega í norðurhluta Bresku Kólumbíu í bæjunum Kispiox og Hazelton og svæðunum ar í kring. Til var málfræðibók fyrir tungumálið, samið af málfræðingnum Bruce Rigsby sem hafði dvalið langtímum á svæðinu fyrir einum tuttugu árum. Málfræðin var nokkuð heilleg og tókst hann á við hljóðfræði, hljóðkerfisfræði, beygingafræði, setningafræði og að litlu leyti merkingarfræði. Viðamikið verk og mikilvægt. En þegar við, hópur um 12 nemenda, fórum að vinna með málhöfunum sjálfum kom í ljós hversu djúpt þú þarft í raun að kafa til þess að skilja hvað er í gangi.

Ég lagði fyrst og fremst áherslu á tíð og horf í málinu og skoðaði þar sérstaklega morfem eins og dim sem fyrst og fremst merkir framtíð, gi sem merkir þátíð í ákveðnum samböndum, yukw sem merkir framvinduhorf og hlaa sem er flókið fyrirbæri og virðist standa fyrir að atburður er í nánd. Rigsby sagði að hlaa væri venjulegt byrjunarhorf en rannsóknir mínar sýndu að svo var ekki. Þá hafði hann lítið sagt um gi. Á yfirborðinu virðast þessar litlu einingar hafa ákveðna merkingu en þegar betur er að gáð er oft ýmislegt annað að gerast. Rigsby gerði sig besta og í hvert sinn sem ég skoða málfræðina hans dáist ég að því hversu vel honum tókst til. En eina leiðin til að ná að skýra tungumál virkilega vel er að kafa ofan í það og eyða miklum tíma með málhöfunum sjálfum.

Það er þess vegna sem ég segi að ætlunarverk þessa breska mannfræðings er ómögulegt. Hann getur safnað eins miklu af uppteknum textum eins og hann vill en það mun ekki eitt og sér bjarga málinu eða varðveita það. Jafnvel þótt hann nái á einu ári að læra málið svo vel að hann geti talað það eftir eitt ár (sem ekki er líklegt því þetta mál er væntanlega tengt inuktituk og því býsna flókið) þá mun það ekki vera nægjanlegt heldur því þótt maður geti talað tungumál mun maður aldrei ná orðaforðanum sem innfæddir hafa, maður fær aldrei sama skilning og málvitundin verður aldrei sú sama. Ég ætti að vita það. Ég er búin að búa í enskumælandi landi í næstum ellefu ár og tala það reiprennandi, en ég get ekki einn heyrt muninn á sumum sérhljóðum sem notaðir eru í málinu.

Eina leiðin til að virkilega varðveita mál er að halda því lifandi. Ef það tekst ekki verður að vinna eins miklar málfræðirannsóknir á því og hægt er áður en síðasti málhafi deyr. Það þarf að skrásetja eins mörg smáatriði og hægt er. Hreinar upptökur af einhverjum sem talar málið er ekki að varðveita það, því komandi kynslóðir munu aldrei skilja hvað segir á þessum upptökum.

Mál sem eingöngu er til á segulbandi er dautt mál.

Skrásetur tungumál á Grænlandi

Athugasemdir

[Þórdís Bachmann, 14.8.2010 kl. 21:52]

Mjög skemmtileg greining - ekta eitthvað sem við í þjóðfræðinni viljum vita.

Árnastofnun er t.d. með segulbandasafn, þar sem efnið er því verðmætara því nákvæmari saga sem fylgir með, af viðstöddum, performer, stað, stund, tíðaranda og tengslum.

Ertu þá líka að skoða Vesturfarana og íslenskuna þeirra?

[Guðbjörg (IP-tala skráð) 14.8.2010 kl. 21:52]

Fannst hann einmitt full bjartsýnn að geta þetta, en eftir að hafa lesið rökin frá þér þá er það bókað í minni bókað hann nái þessu ekki.

[Kristín M. Jóhannsdóttir, 14.8.2010 kl. 22:26]

Takk stelpur. Þórdís, ég byrjaði á því að skoða vestur íslenskuna svolítið og var jafnvel að hugsa um að skrifa doktorsritgerðina mína um þá mállýsku, en Haraldur Bessason og Birna Arnbjörnsdóttir hafa gert henni nokkuð góð skil og svo datt ég alveg ofan í merkingafræðina, þannig að vestur íslenskan varð að víkja. Ég á reyndar töluvert af viðtölum við Vestur Íslendinga sem ég tók upp þegar ég bjó í Winnipeg en ég veit ekki hvað nákvæmlega ég mun gera við það efni. Málið með vestur íslenskuna er svolítið það að þrátt fyrir að ákveðin einkenni séu áberandi hjá flestum sem tala hana og megi því kalla mállýsku atriði, þá eru málhafarnir eiginlega of fáir til að vita alltaf hvenær er um mállýsku að ræða og hvenær sérvisku eða jafnvel vankunnáttu. Það verður því aldrei hægt að gera henni mjög góð skil.

Ef þú hefur áhuga á rannsóknum á deyjandi tungumálum þá er margt til um það. Whatcom safnið í Washinton ríki hefur t.d. verið mjög duglegt við að veita styrki til rannsókna á indjánamálum og ég fékk sjálf tvisvar sinnum styrk þaðan þegar ég var að vinna við Gitxsan.

Guðbjörg, sammála.

[Sindri Karl Sigurðsson, 14.8.2010 kl. 23:44]

Þetta hljómar eins og að styrkur hafi verið veittur, án mikilla pælinga í hvað hann ætti að fara.

Er enn að leiðrétta börnin mín þrátt fyrir að þau séu byrjuð í skóla. Það er jú samt sama tungumálið og notað er við eldhúsborðið hversdags. Gaman að sjá framan í þennan snilling þegar hann fer. Þá gæti verið að sá hinn sami fengi í eyrun orðanna hljóðann, eitthvað sem aldrei hafi heyrst það ár sem ætlað var í að læra tungumálið...

[Björn Emilsson, 15.8.2010 kl. 14:33]

Mikið rétt hjá þér Kristín. Eg dvaldist á Grænlandi í mörg ár. Tungumál þeirra er mikið hrognamál og illferjandi. Það eru amk þrjár mállýskur við lýði. vestnorðlenska, suður grænlenska og svo austurstrandar grænlenska.Þetta stendur þeim fyrir þrifum. Þeir skilja harla hvern annan. Hefur þó eitthvað lagast með sjónvarpinu. Rétt eins og hefur skeð á Norðurlöndunum. Reynt hefur verið að finna botn í grænlenskunni allt frá dögum Hans Egede, en lítið gengið. Þessi fréttaflutningur um þennan blessaða mann lýsir bara þekkingarleysi. Eins og þú bendir réttilega á.

[Kristín M. Jóhannsdóttir, 15.8.2010 kl. 23:30]

Hehe, Björn, ég myndi nú ekki ganga eins langt og þú að kalla málið hrognamál en af því að það er agglútenískt er það mjög erfitt fyrir fólk sem talar t.d. íslensku að skilja. Við erum vön skýrari orðamörkum. Ég hef aðeins lesið um Inuktituk og um málfræðina í því máli og finnst mér það heillandi en ákaflega flókið. Vissi ekki að mállýskumunur væri svona mikill á milli landshluta. Athyglisvert. En kannski ekki skrítið. Ekki miklar samgöngur á milli.

[Danni (IP-tala skráð) 16.8.2010 kl. 12:40]

Og ykkar fyrstu viðbrögð eru að úthúða manninum fyrir að dirfast að halda að hann geti áorkað einhverju svonalögðuð, þegar markmiðið er að reyna að varðveita menningu sem gæti annars dáið út og horfið að eilífu?

[Kristín M. Jóhannsdóttir, 16.8.2010 kl. 15:58]

Hver er að úthúða manninum Danni? Við erum bara að benda á að það er ekki hægt að bjarga tungumálinu með því einu að safna gögnum á eitt ár. Það þarf miklu  meira til.

[Jón Logi (IP-tala skráð) 18.8.2010 kl. 12:58]

Hann mun reyna eins og hann getur, og afla efnis. Finnst mér það því virðingarvert og ekkert að því.

Til að "bjarga" eða "skrásetja" málinu/málið, þá þarf það nú helst að lifa.

Annars finnst mér að fyrirsögnin sé nokkuð góð, - það er verið að skrásetja mál sem er að hverfa, og það verður svo gert svo best auðið er ;)